Στην είσοδο της Περιφερειακής Ενόνητας μεταφέρθηκε από το Ομήρειο το πρόπλασμα αγάλματος του Ομήρου, έργο της γλύπτριας Μαίρης Παπακωνσταντίνου.

 

Σας ευχόμαστε  καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένο το νέος έτος .

......Την άγια νύχτα τη χριστουγεννιάτικη, / ποιος δεν το ξέρει;

Των μάγων κάθε χρόνο τα μεσάνυχτα / λάμπει τ' αστέρι.

Κι όποιος το βρει μες' στ' άλλα αστέρια ανάμεσα / και δεν το χάσει σε μια άλλη Βηθλεέμ ακολουθώντας το / μπορεί να φτάσει....

Γεωργίος Δροσίνης  «Νύχτα χριστουγεννιάτικη»

Paul Gauguin 1894.

ΤΟ ΛΟΥΤΡΟ (ψ 152-163):

ΙΘΑΚΗ ΚΑΙ ΦΑΙΑΚΙΑ / ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΚΑΙ ΝΑΥΣΙΚΑ

Σχετικά με το λουτρό αντιγράφουμε τμήμα του σχολίου των Russo, Fernandez Galiano & Heubeck (2009, ad 153-63):

Η περιγραφή του λουτρού καθεαυτή και της αλλαγής των ρούχων του ήρωα έχει προετοιμαστεί με επιμέλεια […]. Αρχικά η Πηνελόπη είχε παραγγείλει στους υπηρέτες να λούσουν τον Οδυσσέα, τον οποίο δεν είχε ακόμη αναγνωρίσει, το πρωί (τ 317-22). Στη συνέχεια περιγράφεται η εμφάνιση του Οδυσσέα μετά τη μάχη με τους μνηστήρες (χ 401-6). Έπειτα ο ήρωας αγνοεί την πρόταση της Ευρύκλειας να του φέρει καθαρά ρούχα (χ 485-91). Επίσης, εξηγεί στον γιο του γιατί η σύζυγός του δεν του αποδίδει τις δέουσες τιμές, ούτε τον αναγνωρίζει: δεν είναι εύκολο να αναγνωριστεί (115-6) στις παρούσες συνθήκες (νῦν). […] Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, οι στ. 153-63 φαίνεται πως δεν συνδέονται τόσο άμεσα με την κατάσταση των στ. π 172-6 όσο με τη ραψωδία ζ, όπου ο γυμνός και ρυπαρός ήρωας μεταμορφώνεται με το λουτρό στο ποτάμι και με τα καινούρια ρούχα που παίρνει, ώστε να εμφανιστεί και πάλι επιβλητικός και να θέλξει τη Ναυσικά […]. Επιπλέον, τόσο στο προκείμενο χωρίο όσο και στους στίχους ζ 229-35 η Αθηνά γεμίζει ομορφιά (κάλλος ή χάρις) το κεφάλι και τους ώμους του Οδυσσέα —η ίδια ενέργεια στη ραψωδία ψ υποδηλώνει επίσης ότι έχουν αφαιρεθεί τα πιο προφανή σημάδια των γηρατειών.

Ότι η συνάντηση και η αναγνώριση Οδυσσέα και Πηνελόπης ανακαλεί την προηγηθείσα συνάντηση και αναγνώριση Οδυσσέα και Ναυσικάς έχει επισημανθεί από πλείστους μελετητές. Το λουτρό στο ψ ανακαλεί το αντίστοιχο στο θ· οι «γαμήλιες» τελετουργίες στο ψ θυμίζουν τα γλέντια στη χώρα των Φαιάκων. Πιο συγκεκριμένα και πιο ουσιαστικά, όμως, η παρομοίωση που περιγράφει την έξοδο του εξωραϊσμένου Οδυσσέα από το λουτρό και την εντύπωση που αυτός κάνει στην Πηνελόπη (ψ 159-162) συνιστά επανάληψη της αντίστοιχης παρομοίωσης στο ζ 230-5.

Πηνελόπη. Μουσείο Pushkin. Wikimedia Commons

Οι παρομοιώσεις στον Όμηρο σπανίως επαναλαμβάνονται, άρα όταν συμβαίνει αυτό απαιτείται η προσοχή μας! Η σύγχρονη έρευνα δεν ασπάζεται πλέον την άποψη ότι η επανάληψη της παρομοίωσης στο ψ συνιστά μεταγενέστερη παρεμβολή, όπως υποστήριξε η νέο-ανάλυση. Είτε αυτό ισχύει όμως είτε όχι, η επανάληψη στο σημείο αυτό είναι ισχυρότατη ένδειξη ότι η διασύνδεση των δύο αυτών σκηνών ήταν κάτι που είχε επισημανθεί ήδη στην αρχαιότητα. Στη «Φαιακίδα» (ραψωδίες ε-θ) ο εξωραϊσμός του Οδυσσέα συμβόλιζε την ελπίδα της επιστροφής. Στο ψ πια σηματοδοτεί την οριστική επίτευξη του νόστου.

Η σημασία αυτής της διασύνδεσης είναι όμως κεφαλαιώδης και για ένα ακόμη λόγο: από όλες τις γυναικείες μορφές που ο Οδυσσέας συνάντησε στον δρόμο του και που απειλούσαν να τον εκτρέψουν από τον νόστον, η Ναυσικά, όπως σημειώσαμε στη σχετική ενότητα στο ψ, αποτελεί το θελκτικότερο και πιο «επικίνδυνο» παράλληλο της Πηνελόπης. Η Ναυσικά κινείται σε περιβάλλον παραδείσιο, που μετέχει τόσο του παραμυθιού όσο και της «ιστορίας» (ο κόσμος των Απολόγων γενικώς χαρακτηρίζεται από αυτό τον δυισμό). Στο περιβάλλον αυτό, δημιουργείται στον αναγνώστη η εντύπωση ότι η Ναυσικά είναι προικισμένη με άφθαρτη και αιώνια νεότητα, τη στιγμή που η Πηνελόπη είναι παγιδευμένη στον χρόνο και στην πιο σκληρή πραγματικότητα. Ο Οδυσσέας όμως παραμένει πιστός στην προοπτική του νόστου στο ζ και ανταμείβεται τελικά στο ψ.

ΤΟ ΛΕΚΤΡΟΝ (ψ 162-204)

Ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται πλέον στη γυναίκα του, θαυματικά εξωραϊσμένος από το λουτρό. Τα λόγια του, καλόγνωμο μάλωμα για τη «σκληρή καρδιά» της Πηνελόπης, ανακαλούν τις αντίστοιχες συστάσεις της Ευρύκλειας και του Τηλέμαχου. Η εντολή του Οδυσσέα στην Ευρύκλεια να του στρώσει να κοιμηθεί δίνει την ευκαιρία στην Πηνελόπη να δρομολογήσει το τέχνασμά της, το οποίο και θα οδηγήσει τελικά στην αναγνώριση.

Στο έπος υπάρχουν αντικείμενα μοναδικά, στα οποία επικεντρώνεται η προσοχή χάρη στις εκτεταμένες περιγραφές τους. Τέτοια είναι για παράδειγμα η ασπίδα του Αχιλλέα, και η σχεδία και το τόξο του Οδυσσέα. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και με το κρεβάτι του Οδυσσέα, το σημαντικότερο ίσως υλικό σύμβολο στην Οδύσσεια μαζί με τη σχεδία.

Πέρα από την τέχνη με την οποία κατασκευάστηκε, αυτό που χαρακτηρίζει τολέκτρον είναι ότι είναι αμετακίνητο. Αν και σταθερά τοποθετημένο όμως σε κεντρικό σημείο του σπιτιού, εντούτοις, το λέκτρον δεν είναι στατικό σύμβολο. Από τη μια εμπλέκει τον Οδυσσέα και την Πηνελόπη στη διαδικασία της αναγνώρισης και από την άλλη λειτουργεί ως το μέγα σῆμα (188) — διπλό σημάδι για να είμαστε ακριβείς, αναγνώρισης για την Πηνελόπη, πίστης για τον Οδυσσέα.

Το λέκτρον αποτελεί σύμβολο του γάμου, μόνιμο, σταθερό, ανθεκτικό και αδιαπραγμάτευτο. Η υποτιθέμενη μετακίνηση του κρεβατιού υποσκάπτει όλη την ιδεολογία του γάμου, ενώ η σταθερότητα ισοδυναμεί με την επιθυμητή διαιώνιση των δεσμών του. Αν το μετακίνησε κάποιος, σημαίνει ότι αυτός είναι ανώτερος του Οδυσσέα, αλλά και ότι έχει παραβιάσει το άβατο του νυφικού θαλάμου. Το κρεβάτι πρέπει να είναι ἔμπεδον, όπως ἔμπεδος επιβάλλεται να είναι και ο γάμος. Η μετακίνηση υπονοεί μοιχεία, που αναμφίβολα δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να είχε δεχτεί η Πηνελόπη έναν δεύτερο γάμο. Η μοιχεία θεωρείται έργο ἀεικές, όπως λέει η Πηνελόπη (ψ 222) για την Ελένη.

Παράγωγο του γάμου, λοιπόν, είναι ο οἶκος. Αν ο οἶκος είναι μικρογραφία του κόσμου, το νυφικό κρεβάτι είναι η μετωνυμία του οἴκου. Δεν είναι τυχαίο που το κρεβάτι είναι καμωμένο από ελιά και μάλιστα βαθιά ριζωμένη στο χώμα (το κρεβάτι περιγράφεται περιφραστικά ως λέκτροιο παλαιοῦ θεσμόν): η ελιά, το κατεξοχήν δέντρο της ελληνικής χλωρίδας, είναι επίσης σύμβολο της οικονομικής ευημερίας του οἴκου. Η έννοια του οἴκου, άλλωστε, δεν περιλάμβανε μόνο τα ανθρώπινα μέλη του, αλλά και τα περιουσιακά του στοιχεία. Το ἔμπεδον του νυφικού κρεβατιού είναι έμβλημα της σταθερότητας του οἴκου ως σημείου αναφοράς σε ένα μεταβαλλόμενο και ανατρεπόμενο κόσμο. Το θέμα αυτό, όσο και αν υπήρχε εμβρυικά και στηνΙλιάδα, είναι στην ουσία του κατεξοχήν οδυσσειακό. Σε κανένα άλλο χωρίο του έπους δεν εμφαίνεται τόσο έντονα όσο στο ψ.

Leandro Bassano,

ΛΕΚΤΡΟΝ, ΟΜΟΦΡΟΣΥΝΗ, ΟΙΚΟΣ, ΠΟΛΕΜΟΣ

Μέσα πάντως από τη σκηνή φαίνεται πόσο μοιάζουν οι δύο ήρωες, ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη: πέρα από την πονηριά και οι δύο είναι ανοιχτοί στην αμφιβολία: εκείνος μπορεί να μην είναι αυτός που λέει ότι είναι και εκείνη να μην είναι αυτή που φαίνεται.

Το τέχνασμα συνδέεται άμεσα με το ερώτημα που υφέρπει σε όλο το ποίημα: είναι πιστή ή όχι η Πηνελόπη; Η αξιοποίηση του κρεβατιού από την Πηνελόπη ως μέσου ελέγχου, η χρήση δηλαδή μήτιος εκ μέρους της Πηνελόπης, αποτελεί εξαιρετικό δείγμα ὁμοφροσύνης. Ο πολύμητις Οδυσσέας πληρώνεται με το ίδιο νόμισμα. Το κρεβάτι του τον βοηθά να ανακαλέσει τον ρόλο του ως συζύγου. Είναι ενδιαφέρον ότι και οι δύο πριν την τελική αναγνώριση αποδίδουν ο ένας στον άλλο το ίδιο επίθετο, δαιμονίη (166),δαιμόνι’ (174). Ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη είναι χαρακτηριστική περίπτωση ζευγαριού που το διακρίνει η ομοφροσύνη. Ακριβώς αντίθετο παρουσιάζεται να είναι το ζευγάρι του Μενέλαου με την Ελένη, όπως παρουσιάζεται στη ραψωδία δ.

Ο αγώνας με τους Μνηστήρες προηγουμένως αλλά και η δοκιμασία της Πηνελόπης δείχνουν ότι στην απουσία του Οδυσσέα η αστάθεια του πεδίου της μάχης έχει μεταφερθεί στον οίκο. Αστάθεια μπορεί να προκαλέσει και η ψευδαίσθηση ότι ο γάμος είναι μόνιμος, απρόσβλητος από εξωτερικές επιβουλές. Ο γάμος όμως ως κοινωνικός θεσμός στηρίζεται σε αξίες που δεν μπορούν απολύτως να θεσμοθετηθούν. Βασική προϋπόθεση επιτυχίας του γάμου αναδεικνύεται η ὁμοφροσύνη, στοιχείο που όπως αποδεικνύεται χαρακτηρίζει την Πηνελόπη και τον Οδυσσέα —εξ ου και ο οἶκος τους αντέχει.

Τα θέματα του οἴκου και του πολέμου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα στηνΟδύσσεια. Ολόκληρο το δεύτερο μέρος του έπους (ραψωδίες ν-ω) περιγράφει ένα βασιλικό οἶκον σε αναμπουμπούλα λόγω της απουσίας του ανδρός-βασιλέως. Ο πόλεμος στην Οδύσσεια δεν είναι πια, όπως στην Ιλιάδα, εργαλείο ηρωικής μεταρσίωσης, αλλά εκθεμελιωτής της τάξης και του κόσμου, όπως αυτός συμβολίζεται μετωνυμικά από τον οἶκον! Η ραψωδία Ζ στην Ιλιάδα, βεβαίως (Έκτορος και Ανδρομάχης Ομιλία), προετοίμασε κάπως την οδυσσειακή αντιμετώπιση του πολέμου, όμως η προσέγγιση της Οδύσσειας είναι σαφώς πιο προχωρημένη.

Το επεισόδιο στην Ιθάκη υπογραμμίζει επίσης τη θέση της γυναικός στονοἶκον, όχι τόσο ως υποκειμένου αλλά κυρίως ως insignium της εξουσίας, ως ανταλλακτικού μέσου, «νομίσματος», μέσω του οποίου διαβιβάζεται η εξουσία επί του οἴκου. Η γυναίκα είναι διφορούμενη δύναμη, άλλοτε καταστροφική και άλλοτε σωτήρια για τον οἶκον. Γυναίκα ανέτρεψε την τάξη (Ελένη), αλλά γυναίκα επίσης την επαναφέρει (η εμμονή της Πηνελόπης στη λεπτομέρεια είναι σωτήρια για τον οἶκον του Οδυσσέα). Γυναίκα διαιωνίζει τον οἶκον (ως μητέρα), γυναίκα τον παλινορθώνει μετά τις φθαρτικές παρεμβάσεις των ανδρών, οι οποίες όμως σε γυναίκα και πάλι οφείλονται.

πηγή :Λωτοφάγοι /Αντώνης Πετρίδης Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Συλλογή γραμματοσήμων με σκηνές από την οδύσσεια και Ιλιάδα .

          

(Ομήρου Ιλιάδα Σ 235-6)«Δάκρυα θερμά χέων, επεί είσιδε πιστόν εταίρον  κείμενον εν φέρτρω».

ΟΔΥΝΗ. Ήλθε σαν κεραυνός το μήνυμα του θανάτου.
Το ξέρω Πάτροκλε, σ’ έκανε σκλάβο του ο πυρετός του πολέμου.
Αγνόησες τα λόγια μου κι έγινες βορά του εχθρού.
Ανέβηκες στ’ άρμα της νίκης και πέταξες για τα τείχη της Τροίας!
Τώρα το λαβωμένο στήθος σου βάφει τα χέρια μου μ’ αίμα.
Άκου τ’ άλογά μου που θρηνούν για σένα…
Τα δάκρυα καυτή σφραγίδα στο πρόσωπό μου.
κι η τροφή γίνεται κόμπος στο λαιμό.


ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ. Σε κρατώ  Πάτροκλε, ένδοξε φίλε μου.
Ο χρόνος έχει παγώσει κι εγώ αρνούμαι να δεχτώ την απώλεια.
Όρνια μανιασμένα οι Τρώες μάχονται για το νεκρό κορμί σου.
Θέλουν να ξεριζώσουν την καρδιά σου,
ν’ ακρωτηριάσουν το σώμα, να σ’ ατιμάσουν.
Και να οι κραυγές μου στεντόρειες. Αστραπή πόνου σείει την Τροία.
Οργισμένος, διψώ για εκδίκηση.
Όρκος στους Θεούς, ο Έκτορας θα πνιγεί στο αίμα του
κι οι βέβηλοι θα γευτούν τη φλόγα απ’ το κοντάρι μου.


ΛΥΤΡΩΣΗ. Είμαι έτοιμος πια.
Τυφλός από πάθος και μίσος αδυσώπητο.
Δεύτερη σκέψη δεν υπάρχει. Μονόδρομος η επιστροφή στη μάχη.
Θεοί κι θνητοί αδύναμοι μπρος στ’ ασυγκράτητο μένος μου.
Ανοιχτοί τάφοι «περιμένουν» τους Τρώες.
Άλικο θα τρέχει το νερό στον Σκάμανδρο. Βουνό από πτώματα!
Τώρα νεκρός ο Έκτορας δεμένος στ’ άρμα μου
κι εγώ τον σέρνω, χωρίς οίκτο, γύρω απ’ τα τείχη.
Κοράκια κρώζουν γύρω απ’ το κουφάρι του κι ο Πρίαμος μ’ ικετεύει…
Όμως εσένα με τα χέρια μου θα σε θάψω Πάτροκλε,
όπως σ’ αξίζει, με τιμές ήρωα.


**  Α’ έπαινος στον 1ο διεθνή λογοτεχνικό διαγωνισμό Πελασγίας Φθιώτιδας με θέμα «Αχιλλέας, Ομηρικός ήρωας»  

ποιήματα της Άννας Ιωαννίδου.

                    

                                              

                               Αγαλματίδιο από τερακότα που απεικονίζει τον Όμηρο, αρχές 3ου αι. π.Χ. - ανακαλύφθηκε στο Λίπαρι.

μάνος χατζιδάκις - για την ελένη (μαρία δημητριάδη)

                                                                                                                                                                                                                 

 Το 1978 άρχισαν όλα...Ο στιχουργός Μιχάλης Μπουρμπούλης αρχίζει να πηγαίνει στο Μάνο λίγα-λίγα και σε 4 διαφορετικές εκδοχές το καθένα!!!!,όπως έχει πει σε συνέντευξη του,τα τραγούδια για την Ελένη.Η Ελένη μαζί με τη Μάγδα,τη Μελισσάνθη και τη Μαριάνθη των ανέμων αποτελούν τις γυναίκες-ορόσημα στην προσωπική μυθολογία του Μάνου.Εδώ η πρώτη και πιο άγνωστη εκτέλεση με τον "διάτοντα" Στέλιο Μαρκετάκη,μετά εξαφανίζεται...Θα ακουλουθήσει ο δίσκος με την Αλεξάνδρα(Κυριακάκη) το 1980 και ο κύκλος αυτός θα βρει την πιο ωραία του ερμηνεύτρια,κατά το Μάνο,το 1985 με την Μαρία Δημητριάδη .